Eerste AI-kunstveiling wekt grote verontwaardiging

Het Amerikaanse veilinghuis Christie's heeft ‘s werelds eerste grote veiling voor AI-kunst aangekondigd. Want “AI-technologie is ongetwijfeld de toekomst”, zegt een prominente woordvoerder. Zodanig zelfs, dat het veilinghuis aansluiting zoekt met de primaire markt en zich daarmee ontworstelt van de traditionele doorverkoop. Oftewel, de aangeboden AI-kunst is eerstehands. Voor kunstenaars die met AI werken is dit een welkome gelegenheid, aangezien zij in tegenstelling tot andere kunstenaars nauwelijks toegang hebben tot galerieën waar zij hun kunst kunnen aanbieden. Het aanvullende voordeel hierbij is dat Christie's een predicaat van kwaliteit geeft aan het werk van de deelnemende kunstenaars. Daarmee geeft zij als grote partij het signaal af aan de buitenwereld dat AI-kunst, in het bijzonder de aangebonden AI-kunstwerken, dezelfde status kunnen genieten als traditionele kunstwerken. Maar die mening deelt lang niet iedereen, zoals spoedig zal blijken.

Augmented Intelligence

Een belangrijke nuance is dat de aangeboden kunstwerken niet uitsluitend het product (mogen) zijn van generatieve AI. Alleen kunstwerken waaraan mensen zelf een creatieve bijdrage hebben geleverd worden in aanmerking genomen voor de veiling van Christie's. Vandaar ook de naam Augmented Intelligence in plaats van Artificial Intelligence. Christie's wil het gebruik van AI als tool aanmoedigen ter bevordering van de menselijke creativiteit. Volledige afhankelijkheid van AI wil zij juist ontmoedigen. Een voorbeeld van een aangeboden kunstwerk is “AI poem sculpture”, waarbij kunstenares Sasha Stiles samenwerkt met een AI-model dat is getraind op haar eigen poëzie.

Het genoemde voorbeeld neemt niet weg dat er kunstwerken worden aangeboden waarvoor generatieve AI-modellen zijn gebruikt die van oorsprong zonder toestemming zijn getraind op auteursrechtelijk beschermd materiaal. Denk daarbij aan de bekende modellen zoals Midjourney, Dall-E en Stable Diffusion. AI-modellen waartegen nog altijd rechtszaken lopen met de vraag of dergelijke training wel legaal is. Het wekt dan ook geen verbazing dat duizenden kunstenaars kritiek uiten op de veiling van Christie's. In een gezamenlijke brief roepen zij Christie's zelfs op om de veiling geheel te annuleren, met het argument dat er sprake is van massale diefstal van hun werken.

Christie's deinst niet weg van de zware tegenreactie. Een van haar woordvoerders rechtvaardigt de veiling als volgt:

“The artists represented in this sale all have strong, existing multidisciplinary art practices, some recognized in leading museum collections. The works in this auction are using artificial intelligence to enhance their bodies of work and in most cases, AI is being employed in a controlled manner, with data trained on the artists’ own inputs.”

Een juridische analyse

Het standpunt van Christie's is enerzijds goed verdedigbaar, met name gezien het recent uitgebrachte rapport van de US Copyright Office. Daarin stelt de toezichthouder dat werken auteursrechtelijke bescherming kunnen genieten als ze gemaakt zijn met behulp van generatieve AI, zolang er maar een menselijke bijdrage aan te pas is gekomen. Dit is een nadere nuancering van de aanvankelijke stelling dat generatieve werken niet auteursrechtelijk beschermd kunnen worden (waaronder de generatieve plaatjes in stripboek Zarya of the Dawn). Het rapport stemt overeen met de heersende leer in de EU dat ook mechanisch geproduceerde werken auteursrechtelijk beschermd kunnen worden (zie HvJ EU 7 maart 2013, Painer). Doorslaggevend is dan de vraag of er ergens in het scheppingsproces creatieve keuzes zijn gemaakt door een mens, wat bijvoorbeeld ook pas tijdens de nabewerking kan zijn.

Anderzijds is het onduidelijk of het gebruik van generatieve AI-modellen, die zonder toestemming zijn getraind op auteursrechtelijk beschermde werken, wel legaal is voor de creatie van nieuwe werken. Zo oordeelde een federale Amerikaanse rechter nog geen week geleden dat een dergelijk trainingsproces voor (generatieve) AI-modellen niet zomaar toegestaan is op basis van de Amerikaanse fair use doctrine (zie Thomson Reuters v. Ross; in dit geval was het trainingsproces geen fair use). Vanuit dat perspectief levert de schepping van nieuwe werken met behulp van bestaande AI-modellen die op een dergelijke wijze zijn getraind mogelijk auteursrechtelijke schendingen op. Het is afwachten wat het definitieve oordeel van de Amerikaanse rechter rondom deze kwestie zal zijn (in de genoemde zaak kan Ross nog in beroep en ging het niet direct om generatieve AI).

Kortom, wat de veiling van Christie's betreft: zolang de voor de kunstwerken gebruikte generatieve AI niet is getraind op auteursrechtelijk beschermd materiaal (wat volgens de woordvoerder van Christie's grotendeels ook zo is), is er in principe niks aan de hand. Maar, ten opzichte van de werken waar dat wel het geval is, waagt Christie's zich op glad ijs. Afhankelijk van het toekomstige oordeel van de rechter, zou Christie's zich schuldig kunnen maken aan het verspreiden van inbreukmakend materiaal en wellicht aansprakelijkheid kunnen dragen voor de geleden schade onder makers. In de EU geldt hetzelfde gevaar voor zover de opt-outs van makers genegeerd zijn bij de ontwikkeling van de gebruikte generatieve AI (in beginsel is tekst- en datamining van beschermde werken hier gewoon toegestaan: art. 4 DSM-richtlijn). Het zal nog wel een tijd duren voordat de EU-rechter zich over deze kwestie uitspreekt. Hoe het ook zij, we houden u op de hoogte.